Перегляд вихідного коду сторінки Հաշմանդամությունը և դրա սահմանման կարգը

[[Інвалідність та порядок її встановлення]]

== Նորմատիվային բազա ==

* [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2961-15#Text Ուկրաինայի «Ուկրաինայում     հաշմանդամություն ունեցող     անձանց վերականգնման     մասին» օրենք]
* [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/875-12#Text Ուկրաինայի «Հաշմանդամություն     ունեցող անձանց     սոցիալական պաշտպանության     հիմունքների մասին»     օրենք]
* [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1058-15#Text Ուկրաինայի «Պետական     պարտադիր կենսաթոշակային     ապահովագրության մասին»     օրենք]
* [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1338-2024-%D0%BF#Text Ուկրաինայի Նախարարների     Կաբինետի 2024 թվականի նոյեմբերի     15-ի № 1338 որոշում՝ «Անձի     առօրյա գործառույթների     գնահատման համակարգի     ներդրման որոշ     հարցերի վերաբերյալ»]
* [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z1925-24#Text Ուկրաինայի Առողջապահության     նախարարության 2024 թվականի դեկտեմբերի     10-ի № 2067 հրաման՝ «Անձի     առօրյա գործառույթների     գնահատման ապահովման     որոշ հարցերի     վերաբերյալ»]
* [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0011-02#Text Ուկրաինայի Առողջապահության     նախարարության 2001 թվականի դեկտեմբերի     4-ի № 482 հրաման՝ «Մինչև     18 տարեկան հաշմանդամություն     ունեցող երեխայի     վերաբերյալ բժշկական     եզրակացության տրամադրման     կարգը հաստատելու     մասին»]

== Հիմնական հասկացություններ ==
[https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2961-15#n14 Ուկրաինայի՝ «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց վերականգնման մասին» օրենքի 1-ին] հոդվածի համաձայն՝

հաշմանդամությունը առողջության կորստի այնպիսի աստիճան է, որն առաջանում է հիվանդության, վնասվածքի (կամ դրանց հետևանքների) կամ բնածին արատների արդյունքում և, փոխազդելով շրջակա միջավայրի գործոնների հետ, կարող է հանգեցնել անձի կենսագործունեության սահմանափակմանը։ Այս պատճառով պետությունը պարտավոր է ապահովել հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների իրականացումը՝ հավասար հիմունքներով մյուս քաղաքացիների հետ և երաշխավորել նրանց սոցիալական պաշտպանությունը։

* Հաշմանդամության պատճառներն են՝
* մանկությունից հաշմանդամություն,
* ընդհանուր հիվանդություն,
* արտադրությունում պատահած դժբախտ պատահար (աշխատանքային վնասվածք կամ առողջությանը հասցված այլ վնաս),
* աշխատանքային գործունեության հետ կապված մասնագիտական հիվանդություն,
* վնասվածքներ, կոնտուզիաներ, խեղումներ և այլ հիվանդություններ։ (Զինծառայողների համար՝ վիրավորում, կոնտուզիա, խեղում, որոնք ստացվել են Հայրենիքը պաշտպանելիս կամ զինվորական ծառայության այլ պարտականությունները կատարելիս, կամ հիվանդություն՝ կապված առաջնագծում գտնվելու հետ, կամ վնասվածք՝ ստացված դժբախտ պատահարի հետևանքով, որը կապված չէ զինվորական ծառայության կատարման հետ։ Օրենքով նախատեսված դեպքերում կարող են սահմանվել նաև այլ հիվանդություններ՝ ձեռք բերված զինվորական ծառայության ընթացքում։). Ուկրաինայի օրենսդրությամբ կարող են սահմանվել նաև այլ հաշմանդամության պատճառներ։

'''Հաշմանդամություն ունեցող անձը՝''' մարմնի գործառույթների կայուն խանգարում ունեցող անձ է, որի արտաքին միջավայրի հետ փոխազդեցությունը կարող է հանգեցնել նրա կենսագործունեության սահմանափակմանը, որի հետևանքով պետությունը պարտավոր է ստեղծել պայմաններ նրա իրավունքների իրականացման համար՝ հավասար կարգավիճակով այլ քաղաքացիների հետ և ապահովել նրա սոցիալական պաշտպանությունը ([https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/875-12#n22 համաձայն՝ Ուկրաինայի «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության հիմնարար սկզբունքների մասին» օրենքի])։

'''Հաշմանդամություն ունեցող երեխան՝''' մինչև 18 տարեկան անձ է (չափահասության հասնելու նախքան), որի մարմնի գործառույթների կայուն խանգարումը, շրջակա միջավայրի հետ փոխազդեցության դեպքում, կարող է հանգեցնել կենսագործունեության սահմանափակման։ Այս կարգավիճակը սահմանվում է օրենքով սահմանված կարգով՝ հիմք ընդունելով բժշկական [https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0011-02#Text եզրակացությունը՝ №080/o ձևաթղթով՝ «Մինչև 18 տարեկան հաշմանդամություն ունեցող երեխայի մասին բժշկական եզրակացություն», որը հաստատվել է Ուկրաինայի Առողջապահության նախարարության 2001 թվականի դեկտեմբերի 4-ի №482 հրամանով։]

'''Հաշմանդամության խումբը''' մարմնի գործառույթների կայուն խանգարման աստիճանն է, որը պայմանավորված է հիվանդությամբ, վնասվածքով (կամ դրա հետևանքներով) կամ բնածին արատներով և հանգեցնում է կենսագործունեության սահմանափակման՝ արտաքին միջավայրի հետ փոխազդեցության հետևանքով առողջության կորստի պատճառով։

'''Հաշմանդամություն ունեցող ճանաչված անձին՝ կախված օրգանների և համակարգերի ֆունկցիոնալ խանգարումների աստիճանից և նրա կենսագործունեության սահմանափակումից, սահմանվում է հաշմանդամության առաջին, երկրորդ կամ երրորդ խումբ։'''

== Հաշմանդամության I խումբ ==
'''Հաշմանդամության I խմբին''' պատկանում են այն անձինք, ովքեր ունեն առողջության ամենածանր վիճակ, ամբողջությամբ անկարող են ինքնուրույն սպասարկման, մշտապես ունեն արտաքին վերահսկողության, խնամքի կամ օգնության կարիք, ամբողջությամբ կախված են այլ անձանցից՝ կենսականորեն կարևոր սոցիալ-կենցաղային գործառույթներ իրականացնելու հարցում կամ ունակ են միայն մասնակիորեն կատարել ինքնասպասարկման որոշ տարրեր։

Հաշմանդամության I խմբի սահմանման հիմք են հանդիսանում օրգանիզմի կայուն, արտահայտված ծանրության ֆունկցիոնալ խանգարումները, որոնք պայմանավորված են հիվանդությամբ, վնասվածքով կամ բնածին արատով և հանգեցնում են անձի կենսագործունեության էական սահմանափակմանը, ինքնասպասարկման անունակությանը և մշտական արտաքին հսկողության, խնամքի կամ օգնության անհրաժեշտության առաջացմանը։

'''Հաշմանդամության I խմբի սահմանման չափանիշներն են՝''' առողջության կորստի այն աստիճանը, որն առաջացնում է անձի կենսագործունեության մեկ կամ մի քանի կատեգորիաների սահմանափակում՝ արտահայտված III աստիճանի սահմաններում․

* ինքնասպասարկման անկարողություն     կամ լիարժեք     կախվածություն այլ     անձանցից,
* տեղաշարժվելու անկարողություն     կամ լիարժեք     կախվածություն այլ     անձանցից,
* կողմնորոշման անկարողություն     (դեզօրիենտացիա),
* հաղորդակցվելու անկարողություն,
* վարքագծի վերահսկման     անկարողություն,
* ուսման կարողության     էական սահմանափակումներ,
* որոշ տեսակի աշխատանքային     գործունեության անկարողություն։
'''I խմբի հաշմանդամությունը բաժանվում է Ա և Բ ենթախմբերի''', կախված հաշմանդամ անձի առողջության կորուստի աստիճանից և մշտական խնամքի, օգնության կամ հսկողության անհրաժեշտության չափից։
{| class="wikitable"
|+
!'''Ենթախումբ'''
!'''Անձի պատկանելիություն'''
!'''Սահմանման չափանիշներ'''
|-
|'''Ա ենթախումբ'''
|պատկանում են այն անձինք, ովքեր ունեն առողջության բացառիկորեն ծանր աստիճանի կորուստ, ինչը հանգեցնում է մշտական արտաքին հսկողության, խնամքի կամ օգնության անհրաժեշտության և ինքնասպասարկման փաստացի անկարողության
|առողջության կորստի այն աստիճանը, որն առաջացնում է ինքնասպասարկման լիակատար անկարողություն և լիարժեք կախվածություն այլ անձանցից (պահանջվում է մշտական հսկողություն, խնամք կամ օգնություն)
|-
|'''Բ ենթախումբ'''
|պատկանում են այն անձինք, ովքեր ունեն առողջության բարձր աստիճանի կորուստ, ինչը հանգեցնում է կենսական սոցիալ-կենցաղային գործառույթների իրականացման ընթացքում զգալի կախվածության այլ անձանցից և ինքնասպասարկման որոշ տարրերի մասնակի անկարողության
|առողջության կորստի այն աստիճանը, որն առաջացնում է կենսական ֆիզիոլոգիական և կենցաղային կարիքների մեծ մասը ինքնուրույն բավարարելու հնարավորության կորուստ՝ նույնիսկ տեխնիկական օժանդակ միջոցների և հարմարեցված բնակարանի պայմաններում
|}
'''I խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձինք''', որոնք ունեն էականորեն արտահայտված կյանքի սահմանափակումներ, կարող են ստանալ կրթություն և իրականացնել տարբեր տեսակի աշխատանքային գործունեություն՝ ապահովվելով ֆիզիկական թերությունների կամ օրգանիզմի խանգարված ֆունկցիաների փոխհատուցման միջոցներով, իրականացնելով վերականգնողական միջոցառումներ և անհրաժեշտության դեպքում ստեղծելով հատուկ աշխատանքային պայմաններ, այդ թվում տանը։

== Հաշմանդամության II խումբ ==
Հաշմանդամության II խմբի սահմանման հիմք են հանդիսանում օրգանիզմի կայուն, արտահայտված ծանրության ֆունկցիոնալ խանգարումները, որոնք պայմանավորված են հիվանդությամբ, վնասվածքով կամ բնածին արատով և հանգեցնում են անձի կենսագործունեության զգալի սահմանափակմանը՝ պահպանված ինքնասպասարկման ունակությամբ և առանց մշտական արտաքին հսկողության, խնամքի կամ օգնության անհրաժեշտության։

'''Հաշմանդամության II խմբի սահմանման չափանիշներն են՝''' առողջության կորստի այն աստիճանը, որը հանգեցնում է կենսագործունեության մեկ կամ մի քանի կատեգորիաների սահմանափակմանը՝ արտահայտված II աստիճանի սահմաններում․

* II աստիճանի ինքնասպասարկման սահմանափակում՝ ինքնասպասարկման ունակություն օժանդակ միջոցների և/կամ այլ անձանց օգնությամբ,
* II աստիճանի տեղաշարժման ունակության սահմանափակում՝ ինքնուրույն տեղաշարժվելու կարողություն օժանդակ միջոցների և/կամ այլ անձանց օգնությամբ,
* II աստիճանի ուսման ունակության սահմանափակում՝ ուսում ստանալու անկարողություն կամ ուսում ստանալու կարողություն միայն հատուկ ուսումնական հաստատություններում կամ տանը՝ հատուկ ծրագրերով,
* II աստիճանի աշխատանքային գործունեության սահմանափակում՝ որոշ տեսակի աշխատանք իրականացնելու անկարողություն կամ աշխատանք իրականացնելու կարողություն հատուկ ստեղծված պայմաններում՝ օժանդակ միջոցների և/կամ հատուկ հագեցած աշխատանքային վայրի օգնությամբ, ինչպես նաև այլ անձանց օգնությամբ,
* II աստիճանի կողմնորոշման սահմանափակում՝ ժամանակի և տարածքի մեջ կողմնորոշվելու կարողություն այլ անձանց օգնությամբ,
* II աստիճանի հաղորդակցության սահմանափակում՝ հաղորդակցվելու կարողություն օժանդակ միջոցների և/կամ այլ անձանց օգնությամբ,
* II աստիճանի վարքագծի վերահսկման սահմանափակում՝ վարքագիծը մասամբ կամ ամբողջությամբ վերահսկելու կարողություն միայն երրորդ անձանց օգնությամբ։

'''II խմբին կարող են պատկանել նաև այն անձինք''', ովքեր ունեն երկու կամ ավելի հիվանդություններ, որոնք հանգեցնում են հաշմանդամության, վնասվածքների հետևանքների կամ բնածին արատների և դրանց համակցությունների, որոնք միասին առաջացնում են կենսագործունեության և աշխատանքային ունակության զգալի սահմանափակումներ։

'''II խմբի հաշմանդամության կարգավիճակ''' կարող է սահմանվել նաև ուսանողներին և աշակերտներին՝ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների (I–IV հավատարմագրման մակարդակով) օրական ուսուցման ձևով սովորողներին, որոնք առաջին անգամ են ստանում կրթական որակավորման աստիճան և ունեն հաշմանդամության նշաններ ուսման ընթացքում։ Ուսումը ավարտելուց հետո նրանց տրամադրվում է տեղեկանք՝ աշխատանքի հարմարավետության վերաբերյալ՝ ձեռք բերված մասնագիտության հիման վրա։

'''Կենսագործունեության զգալի սահմանափակումներ ունեցող II խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձինք''' կարող են ստանալ կրթություն և իրականացնել տարբեր տեսակի աշխատանքային գործունեություն՝ ստեղծելով համապատասխան աշխատանքային պայմաններ, ապահովվելով ֆիզիկական թերությունների կամ խանգարված օրգանային ֆունկցիաների փոխհատուցման միջոցներով և իրականացնելով վերականգնողական միջոցառումներ։

== Հաշմանդամության III խումբ ==
'''Հաշմանդամության III խմբի սահմանման հիմք''' են հանդիսանում օրգանիզմի կայուն, միջին ծանրության ֆունկցիոնալ խանգարումները, որոնք պայմանավորված են հիվանդությամբ, վնասվածքների հետևանքներով կամ բնածին արատներով և հանգեցրել են անձի կենսագործունեության՝ այդ թվում նաև աշխատանքի ունակության՝ միջին արտահայտված սահմանափակմանը, սակայն պահանջում են սոցիալական օգնություն և պաշտպանության միջոցներ։

'''Հաշմանդամության III խմբի սահմանման չափանիշներն են՝'''առողջության կորստի այն աստիճանը, որը հանգեցնում է կենսագործունեության մեկ կամ մի քանի կատեգորիաների չափավոր արտահայտված I աստիճանի սահմանափակմանը․

* I աստիճանի     ինքնասպասարկման սահմանափակում՝     ինքնասպասարկման կարողություն     օժանդակ միջոցների     օգտագործմամբ,
* I աստիճանի     տեղաշարժման սահմանափակում՝     ինքնուրույն տեղաշարժվելու     կարողություն՝ ավելի     երկար ժամանակով,     մասնակի տեղաշարժմամբ     և հեռավորության     կրճատմամբ,
* I աստիճանի     ուսման սահմանափակում՝     սովորելու կարողություն     ընդհանուր տիպի     ուսումնական հաստատություններում՝ ուսումնական գործընթացի     հատուկ ռեժիմի     պահպանմամբ և/կամ օժանդակ միջոցների     օգտագործմամբ, ինչպես     նաև այլ     անձանց օգնությամբ     (բացի ուսուցչական     անձնակազմից),
* I աստիճանի     աշխատանքային գործունեության     սահմանափակում՝ մասնակի     կորուստ լիարժեք     աշխատանքային գործունեության     հնարավորությունների (մասնագիտության     կորուստ, որակավորման     էական սահմանափակում     կամ աշխատանքային     ծավալի նվազում     ավելի քան     25 տոկոսով, էական     դժվարություններ մասնագիտության     ձեռքբերման կամ     աշխատանքի տեղավորման     հարցում այն     անձանց համար,     ովքեր նախկինում     երբեք չեն     աշխատել և     չունեն մասնագիտություն),
* I աստիճանի     կողմնորոշման սահմանափակում՝     կողմնորոշվելու կարողություն     ժամանակի և     տարածքի մեջ՝     օժանդակ միջոցների     օգտագործման պայմաններում,
* I աստիճանի     հաղորդակցության սահմանափակում՝     հաղորդակցվելու կարողություն,     որը բնութագրվում     է արագության     նվազումով և     տեղեկատվության ընկալման,     ստացման ու     փոխանցման ծավալի     կրճատմամբ,
* I աստիճանի     վարքագծի վերահսկման     սահմանափակում՝ վարքագիծը     մասնակի վերահսկելու     կարողություն հատուկ     պայմաններում։

'''Կենսագործունեության չափավոր սահմանափակումներ ունեցող III խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձինք''' կարող են ստանալ կրթություն և իրականացնել տարբեր տեսակի աշխատանքային գործունեություն՝ անհրաժեշտության դեպքում ապահովվելով ֆիզիկական թերությունների կամ խանգարված օրգանային ֆունկցիաների փոխհատուցման միջոցներով և իրականացնելով վերականգնողական միջոցառումներ։

== Հաշմանդամության սահմանման կարգը ==
2025 թվականի հունվարի 1-ից Ուկրաինայում գործարկվել է '''անձի առօրյա գործառույթների գնահատման նոր համակարգը'''։ Բազմապրոֆիլ հիվանդանոցների բազայի վրա սկսել են աշխատել '''բժշկական փորձագիտական թիմեր''', որոնք իրականացնում են անձի առօրյա գործունեության գնահատում՝ հաշմանդամություն սահմանելու նպատակով։ Դրանք փոխարինել են '''բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովներին (ԲՍՓՀ)''', որոնք լուծարվել են 2024 թվականի վերջում։

'''Անձի առօրյա գործառույթների գնահատման փորձագիտական թիմերը (ԷԿՕՓՖՕ)'''՝ Առողջապահության նախարարության կողմից հատուկ որոշված բուժհաստատություններում ձևավորված բժշկական թիմեր են։

Նրանք իրականացնում են անձի առօրյա գործառույթների գնահատում, սահմանում հաշմանդամության խմբերը (ենթախմբերը), արձանագրում հաշմանդամության պատճառները և առաջացման ժամանակը, սահմանում մասնագիտական աշխատունակության կորստի աստիճանը և կատարում այլ պարտականություններ՝ համաձայն 2024 թվականի նոյեմբերի 15-ի՝ Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի №1338 որոշման, որով հաստատվել է անձի առօրյա գործառույթների գնահատման կարգը։

Հաշմանդամություն սահմանելու համար դիմող անձանց զննությունը կատարվում է նույն որոշման՝ 2024 թվականի նոյեմբերի 15-ի №1338 հիման վրա՝ «Անձի առօրյա գործառույթների գնահատման համակարգի ներդրման որոշ հարցերի վերաբերյալ»։

'''Անձի ուղեգրման նպատակները ԷԿՕՓՖՕ գնահատման համար կարող են լինել՝'''

* հաշմանդամության սահմանում,
* հաշմանդամության պատճառի փոփոխություն,
* հաշմանդամության գործողության ժամկետի ավարտ,
* առողջական վիճակի փոփոխության դեպքում վերագնահատում,
* հաշմանդամություն ունեցող անձի անհատական վերականգնման ծրագրի մաս կազմող առաջարկությունների թարմացում,
* մասնագիտական աշխատունակության կորստի աստիճանի որոշում,
* ժամանակավոր անաշխատունակության երկարաձգում,
* բժշկական ցուցումների որոշում՝ ավտոմեքենայով կամ էլեկտրական սկուտերով ապահովման և դրանց վարելու հակացուցումների վերաբերյալ,
* մահվան պատճառահետևանքային կապի հաստատում՝ կապված մասնագիտական հիվանդության, աշխատանքային վնասվածքի կամ առողջությանը հասցված այլ վնասի հետ,
* մշտական խնամքի և այլ սոցիալական ծառայությունների կարիքի որոշում,
* օժանդակ և տեխնիկական վերականգնողական միջոցների կամ բժշկական սարքերի նշանակման որոշում,
* հաշմանդամության և մանկության տարիներին փոխանցված հիվանդությունների միջև պատճառահետևանքային կապի հաստատում։

==== <u>1-ին քայլ. Դիմում բուժող բժշկին</u> ====
Անձը պետք է դիմի իր '''բուժող բժշկին''', որը մասնագիտացած է այն հիվանդության մեջ, որն առաջացրել է առողջության լուրջ խանգարումներ և կարող է հիմք հանդիսանալ հաշմանդամության կամ մասնագիտական աշխատունակության կորստի աստիճանի սահմանման համար։ Սա առաջին անհրաժեշտ քայլն է գնահատման գործընթացում։

Եթե անձը արդեն ունի անհրաժեշտ բժշկական փաստաթղթերի և հետազոտությունների փաթեթ, կարող է դիմել նաև իր ընտանեկան բժշկին։

Բժիշկը, անցկացնելով անհրաժեշտ ախտորոշիչ, բուժական և վերականգնողական միջոցառումներ, և եթե հիվանդի վիճակը համապատասխանում է '''գնահատման ուղեգրման չափանիշներին''', ձևավորում է էլեկտրոնային համակարգում '''անձի առօրյա''' 

==== <u>2-րդ քայլ. Անհրաժեշտ փաստաթղթերի պատրաստում</u> ====
'''Ներկայացվող փաստաթղթերի ցանկը'''

# '''Անձնական փաստաթղթեր․''' անձնագիր, հարկային     համարը (ՌՆՕԿՊՊ),     զինվորական գրքույկ     (զինապարտերի համար)։
# '''Բժշկական փաստաթղթեր, ներառյալ՝'''

• Ամբուլատոր քարտից քաղվածքներ (025/о ձև կամ էլեկտրոնային քարտ) կամ ստացիոնար բուժման կամ վիրահատական միջամտությունից հետո տրված տեղեկանք (027/о ձև)․ այս փաստաթղթերը հաստատում են իրականացված բուժումը և հիվանդի առողջական վիճակը։

• Բժիշկների եզրակացություններ և գործիքային կամ լաբորատոր հետազոտությունների արդյունքներ․ փաստաթղթերը պետք է պարունակեն տվյալներ բժշկական հաստատության, բժշկի կամ լաբորատորիայի մասին, հիվանդի վիճակի և ախտորոշման վերաբերյալ՝ համաձայն Հիվանդությունների միջազգային դասակարգման (ՄԿԽ)։ Նախընտրելի է, որ արդյունքները գրանցված լինեն էլեկտրոնային առողջապահական համակարգում (ԷՍՕԶ)։

• Եթե բուժման ընթացքում իրականացվել է վերականգնողական ծրագիր, անհրաժեշտ է ներկայացնել '''Անհատական վերականգնման պլան (ԻՎՊ)'''։

• Նախորդ Բժշկասոցիալական փորձաքննության հանձնաժողովի (ԲՍՓՀ) եզրակացություններ և տեղեկանքներ՝ առկայության դեպքում։

# '''Փաստաթղթեր, որոնք հաստատում են հաշմանդամության պատճառները․'''

• Փաստաթղթեր, որոնք հիմք են հանդիսանում հաշմանդամության պատճառը սահմանելու համար (օրինակ՝ ՎԼԿ որոշում կամ ԼԿԿ որոշում երեխայի հաշմանդամություն սահմանելու մասին)։

Բոլոր անհրաժեշտ բժշկական փաստաթղթերը, ներառյալ ուղեգիրը և քաղվածքները, պետք է '''սկանավորվեն և ներբեռնվեն էլեկտրոնային համակարգ''', ինչը հնարավորություն կտա ավտոմատ կերպով փոխանցել տեղեկատվությունը բուժհաստատությունների և փորձագիտական թիմերի միջև՝ պարզեցնելով փոխգործակցությունը։

Անձը պետք է դիմի իր բժշկին և ներկայացնի այն փաստաթղթերը, որոնք դեռևս չկան էլեկտրոնային համակարգում (օրինակ՝ հին քաղվածքներ կամ եզրակացություններ)։

Բժիշկը ձևավորում է էլեկտրոնային ուղեգիր՝ նշելով ամբողջ անհրաժեշտ տեղեկատվությունը և կցելով բոլոր փաստաթղթերը փորձագիտական թիմի ուսումնասիրության համար։

Հիվանդը համակարգից ծանուցում է ստանում էլեկտրոնային փոստով (կամ լիազորված անձի միջոցով) գնահատման ձևի, օրվա և վայրի մասին։

Եթե էլեկտրոնային հասցե չկա՝ ծանուցումը ուղարկվում է պատվերով նամակով։

Փորձագիտական թիմի որոշումը նույնպես ուղարկվում է էլեկտրոնային փոստով կամ պատվերով նամակով և հասանելի է դառնում բուժող բժշկի էլեկտրոնային համակարգում։

Լրացուցիչ անհրաժեշտ տեղեկատվությունը ավտոմատ կերպով փոխանցվում է '''Սոցիալական քաղաքականության նախարարություն''', որը օգտագործում է այն նպաստների, վերականգնողական միջոցների կամ սոցիալական ծառայությունների նշանակման համար։

'''ԻՎՊ-ի բժշկական բաժինը''' կդառնա որոշման մաս, եթե հաստատվի հաշմանդամություն։ Առաջարկությունների գործողության ժամկետը կհամընկնի որոշման ուժի ժամկետի հետ։

Եթե կորցրել եք նախորդ ԲՍՓՀ տեղեկանքը, անհրաժեշտ է դիմել '''Պետական կենսաթոշակային հիմնադրամի տարածքային բաժին''', քանի որ այդ համակարգում պահպանվում են բոլոր այն անձանց կենտրոնացված տվյալները, ովքեր ստացել են հաշմանդամության հիման վրա նշանակված կենսաթոշակ։

Փաստաթղթերը կարող են ներկայացվել թղթային ձևով՝ բուժհաստատությունում սկանավորման և համակարգ ներբեռնման համար։ Եթե դրանք առկա են էլեկտրոնային տարբերակով, կարող եք անմիջապես փոխանցել բժշկին էլեկտրոնային եղանակով։

Եթե գնահատման ժամանակ պետք է ներկայանա լիազորված անձ, գործին պետք է կցվի '''համապատասխան դիմում''', որը պարունակում է տվյալներ այդ անձի մասին։

==== <u>3-րդ քայլ. Էլեկտրոնային ուղեգրի ուղարկում գնահատման համար</u> ====
Ներկայացված փաստաթղթերի հիման վրա բուժող բժիշկը էլեկտրոնային առողջապահական համակարգում ստեղծում է կառուցվածքային ուղեգրի ձև, որի հետ կցում է հիվանդի բոլոր փաստաթղթերը։

Էլեկտրոնային համակարգը անվճար է և հասանելի է բոլոր բուժհաստատություններին՝ անկախ սեփականության ձևից (պետական, համայնքային կամ մասնավոր)։

Ուղեգրի ձևում նշվում է գնահատման ուղեգրման պատճառը և նպատակը։

Բժիշկը հիվանդի հետ համատեղ ընտրում է գնահատման ձևը՝ համաձայն հաստատված չափանիշների․

• Աչքով ձևաչափ՝ անձի ֆիզիկական ներկայությամբ,

• Թղթային (զաոչնայա)՝ առանց անձնական ներկայության,

• Հեռավար (թելեմեդիցինա)՝ հեռահաղորդակցության միջոցներով,

• Դաշտային (վիիժնա)՝ ըստ անձի գտնվելու կամ բուժման վայրի։

Բացի այդ, հիվանդը բժիշկի հետ միասին ընտրում է այն բուժհաստատությունը, որտեղ գործում է համապատասխան փորձագիտական թիմը, որը կիրականացնի գնահատումը։

Բուժհաստատությունների ցանկը և փորձագիտական թիմերի պրոֆիլները հասանելի են Առողջապահության նախարարության կայքում գտնվող հատուկ ցուցանակում (դաշբորդ) [1]։

Յուրաքանչյուր հաստատությունում գործում է առնվազն երկու թիմ նույն մասնագիտական պրոֆիլի։

Հիվանդը կարող է անցնել գնահատում ցանկացած հաստատությունում՝ '''անկախ իր գրանցման վայրից'''։

Յուրաքանչյուր հիվանդի համար կարող է գոյություն ունենալ միայն մեկ '''գործող (ակտիվ) գործ'''։

Եթե տեխնիկական պատճառներով հնարավոր չէ օգտագործել էլեկտրոնային համակարգը (այդ մասին տեղեկատվությունը հրապարակվում է Առողջապահության նախարարության կայքում), ապա ուղեգրերի, փաստաթղթերի մշակումը և գնահատման գործընթացը իրականացվում են '''թղթային փաստաթղթաշրջանառությամբ'''՝ համաձայն նախարարության սահմանած ձևերի։

Տեխնիկական հնարավորության վերականգնումից հետո բոլոր այդ որոշումները և փաստաթղթերը '''անմիջապես ներբեռնվում են համակարգ'''։

==== <u>4-րդ քայլ. Փաստաթղթերի պատրաստում</u> ====
Բուժհաստատության ադմինիստրատորը ստանում է բժշկի կողմից ձևավորված ուղեգիրը, ստուգում է այն և կցված փաստաթղթերը՝ դրանց ամբողջականության և պահանջներին համապատասխանության տեսանկյունից, մասնավորապես՝ գնահատման ձևաչափի և ուղեգրման չափանիշների համապատասխանության առումով։


'''ԱԴՄԻՆԻՍՏՐԱՏՈՐԸ ԻՐԱՎՈՒՆՔ ՈՒՆԻ ՎԵՐԱԴԱՐՁՆԵԼ ՓԱՍՏԱԹՂԹԵՐԸ ԲԺՇԿԻՆ ՎԵՐԱՇԱՀԱՐԿՄԱՆ ՀԱՄԱՐ, ԵԹԵ՝'''

• առկա են սխալներ,

• փաստաթղթերը չեն համապատասխանում գնահատման ուղեգրման չափանիշներին,

• բացակայում են ուղեգրին կցվող պարտադիր փաստաթղթերը, որոնք նշված են անձի առօրյա գործառույթների գնահատման կարգի 21-րդ և 22-րդ կետերում,

• ուղեգրին կցված փաստաթղթերի պատճենների որակը անբավարար է և չի թույլ տալիս դրանցով ծանոթանալ։

Այդպիսի դեպքերում ադմինիստրատորը փաստաթղթերը վերադարձնում է '''5 աշխատանքային օրվա ընթացքում'''՝ նշելով վերադարձի պատճառը։

Թերությունները վերացնելուց հետո բուժող բժիշկը կարող է կրկին ուղարկել փաստաթղթերը նույն հաստատություն կամ մեկ այլ հաստատություն, որտեղ առկա է համապատասխան փորձագիտական թիմ։

Եթե գործը պատշաճ ձևով է կազմված և համապատասխանում է սահմանված չափանիշներին, ադմինիստրատորը նշում է գործի '''ծավալը''' (բժշկական փաստաթղթերի էջերի քանակը) և '''ժամանակային միջակայքը''', որը անհրաժեշտ է քննության համար, ինչպես նաև էլեկտրոնային համակարգում գործը նշում է որպես '''պատրաստ գնահատման հերթագրության համար'''։

==== <u>5-րդ քայլ. Էլեկտրոնային հերթագրման գործընթաց</u> ====
Գործերի քննությունն իրականացվում է հերթականության կարգով՝ '''էլեկտրոնային հերթի հիման վրա''', որը ձևավորվում է առողջապահական էլեկտրոնային համակարգում։

Գործերի բաշխումը փորձագիտական թիմերի միջև կատարվում է '''պատահական ընտրության սկզբունքով'''։

Համակարգը ընտրում է համապատասխան փորձագիտական թիմը՝ հաշվի առնելով թիմի մասնագիտական պրոֆիլի համապատասխանությունը հիվանդի հիմնական ախտորոշմանը և տվյալ թիմի հասանելիությունը՝ ըստ պահանջվող ժամանակի։

2025 թվականի ընթացքում նախատեսվում է ներդնել նոր գործառույթ, որի դեպքում '''թիմի կազմը ձևավորվելու է անհատապես յուրաքանչյուր դեպքի համար'''՝ ելնելով հիվանդի հիմնական և ուղեկցող ախտորոշումներից։

Հերթագրումից հետո մինչև գործի քննության օրը՝

ոչ ադմինիստրատորը, ոչ էլ թիմի անդամները չեն իմանա, թե ում գործն են քննելու։

Նույն կերպ՝ հիվանդը չի ունենա մուտք դեպի այն թիմի անհատական կազմը, որը կիրականացնի գնահատումը։

==== <u>6-րդ քայլ. Քննության օրվա և ժամի մասին ծանուցում</u> ====
Այն բանից հետո, երբ ադմինիստրատորը ընդունում է ուղեգիրը քննության համար, տեղեկատվությունը '''քննության ձևաչափի, օրվա և ժամի մասին''' ուղարկվում է՝

• '''հիվանդին կամ նրա լիազորված անձին'''՝ ուղեգրում նշված էլեկտրոնային փոստի հասցեին, իսկ եթե այն բացակայում է՝ '''պատվերով նամակով''',

• '''բժշկին, որը կազմել է ուղեգիրը'''՝ առողջապահական էլեկտրոնային համակարգի միջոցով։

==== <u>7-րդ քայլ. Գնահատման իրականացումը փորձագիտական թիմի կողմից</u> ====
Գնահատման օրը փորձագիտական թիմի անդամներին տրամադրվում է մուտք գործի նյութերին և անձի տվյալներին։

Բժիշկները պարտավոր են ծանոթանալ գործի փաստաթղթերին և '''նույնականացնել այն անձին''', որի նկատմամբ իրականացվում է գնահատումը՝ ստուգելով նրա անձը հաստատող փաստաթղթերը։

Բացի այդ, բժիշկները պետք է նշեն, որ տվյալ անձի նկատմամբ '''շահերի բախում (կոնֆլիկտ ինտերեսով)''' չունեն։

Գնահատման ընթացքում կազմվում է '''պրոտոկոլ''', որտեղ արձանագրվում է թիմի յուրաքանչյուր բժշկի դիրքորոշումը յուրաքանչյուր հարցի վերաբերյալ, որից հետո ընդունվում է '''կոլեգիալ որոշում'''։

'''Նշանակված ժամին փորձագիտական թիմը՝'''

• իրականացնում է անձի առօրյա գործառույթների գնահատում (ուսումնասիրում է ներկայացված բոլոր փաստաթղթերը, ինչպես նաև համապատասխան բժշկական գրառումները, որոնք հաստատում են անձի առողջական վիճակը),

• ընդունում է որոշում՝ համաձայն ուղեգրում նշված գնահատման նպատակի, օրինակ՝ հաշմանդամության սահմանման կամ չսահմանման վերաբերյալ։

Էլեկտրոնային համակարգում ընդունված որոշումը ստորագրվում է թիմի բոլոր անդամների կողմից '''էլեկտրոնային ստորագրությամբ'''։

Եթե փորձագիտական թիմը փաստաթղթերը կազմում է թղթային տարբերակով, ապա դրանք ստորագրվում են թիմի բոլոր անդամների կողմից անձամբ։

'''Գործի քննությունը կարող է չկատարվել կամ ժամանակավորապես դադարեցվել հետևյալ դեպքերում․'''

# ֆորս-մաժորային իրավիճակներում՝     երկարատև օդային     տագնապ, հրետակոծություն,     ականապատում և     այլն,
# եթե հիվանդը չի     ներկայացել աչքով,     հեռավար կամ     դաշտային գնահատման,
# եթե բժշկի մոտ     առկա է     շահերի բախում     տվյալ անձի     նկատմամբ,
# եթե անհրաժեշտ է     լրացուցիչ բժշկական     հետազոտություն,
# եթե պահանջվում է     ՄՍԵԿ-ի     արխիվային գործը     (պատճառահետևանքային փաստաթղթերի     բնօրինակների ստացման     համար)։

==== <u>8-րդ քայլ. Լրացուցիչ բժշկական հետազոտության ուղեգրման հնարավորություն</u> ====
Անհրաժեշտության դեպքում փորձագիտական թիմը կարող է անձին ուղարկել '''լրացուցիչ բժշկական հետազոտության'''։

Այդպիսի հնարավորություն տրվում է '''միայն մեկ անգամ''', որպեսզի չձգձգվի որոշման ընդունման գործընթացը, '''բացառությամբ այն դեպքերի''', երբ հետազոտության արդյունքում հայտնաբերվում են նոր՝ ուղեգրին կցված բժշկական փաստաթղթերում չնշված վիճակներ, ախտորոշումներ կամ օրգանների կառուցվածքային և ֆունկցիոնալ խանգարումներ, որոնք պահանջում են հավելյալ հետազոտություն։

Լրացուցիչ բժշկական հետազոտության արդյունքների ստացման սպասման ընթացքում '''գործի քննությունը դադարեցվում է'''։

Գործով որոշումը կայացվում է՝ հիմք ընդունելով և հաշվի առնելով լրացուցիչ հետազոտության արդյունքները։

Հետագա քննությունը կարող է իրականացվել '''առանց հիվանդի պարտադիր ներկայության'''։

==== <u>9-րդ քայլ. Անձի իրավունքները գնահատման ընթացքում</u> ====
'''ԱՆՁՆ ՈՒՆԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔ (ԲԱՑԻ ԹՂԹԱՅԻՆ՝ ԶԱՈՉՆԱՅԱ ՁԵՎԱՉԱՓԻ ԴԵՊՔԵՐԻՑ).'''

# Ինքնուրույն իրականացնել     գնահատման գործընթացի     '''աուդիո կամ վիդեո ձայնագրություն'''։

Ներգրավել '''լիազորված ներկայացուցիչ''', ներկայացնելով համապատասխան դիմում այն բժշկին, որը ձևավորում է գնահատման ուղեգիրը։

==== <u>10-րդ քայլ. Գործի քննության ժամկետները</u> ====
Փորձագիտական թիմը պարտավոր է գործի քննությունն ավարտել '''ոչ ուշ, քան 30 օրացուցային օրվա ընթացքում'''՝ այն օրվանից, երբ բուժհաստատությունը ընդունել է էլեկտրոնային ուղեգիրը քննության համար (ադմինիստրատորի նշումով, որ գործը պատրաստ է հերթագրության)։

Որոշումները ընդունվում են փորձագիտական թիմի կողմից '''գործի քննության օրը''', բացառությամբ այն դեպքերի, երբ անհրաժեշտ է լրացուցիչ բժշկական հետազոտություն կամ թիմի կազմի փոփոխություն։

==== <u>11-րդ քայլ. Որոշման ընդունում և դրա կառուցվածքը</u> ====
Գնահատման արդյունքների հիման վրա փորձագիտական թիմը սահմանում կամ որոշում է՝

• անձի կենսագործունեության սահմանափակման աստիճանը, ինչպես նաև ժամանակավոր անաշխատունակության շարունակման անհրաժեշտությունը (այդ դեպքում գործի ղեկավարը ձևավորում է համապատասխան բժշկական եզրակացություն),

• հաշմանդամության փաստը, դրա առաջացման պատճառներն ու ժամանակը,

• մասնագիտական աշխատունակության կորստի աստիճանը (տոկոսներով),

• մշտական խնամքի անհրաժեշտությունը,

• բժշկական ցուցումներ՝ հաշմանդամություն ունեցող անձի կամ հենաշարժական համակարգի խանգարում ունեցող երեխայի ավտոմեքենա ստանալու և այն վարելու հակացուցումների վերաբերյալ,

• սոցիալական, հոգեբանական-մանկավարժական, մասնագիտական, աշխատանքային և/կամ ֆիզկուլտուրա-սպորտային վերականգնման անհրաժեշտությունը,

• անհրաժեշտ օժանդակ և բժշկական վերականգնողական միջոցների ծավալն ու տեսակները,

• առողջապահական ոլորտում վերականգնողական օգնության անհրաժեշտությունը (եթե այդպիսի կարիք է հայտնաբերվում, գործի ղեկավարը ձևավորում է էլեկտրոնային ուղեգիր համապատասխան ծառայության համար),

• կայուն կենսագործունեության սահմանափակման աստիճանը, որի հիման վրա անձին կարող են ուղարկել սոցիալական սպասարկման կենտրոնների ստացիոնար բաժանմունք,

• հաշմանդամություն ունեցող անձի կամ մասնագիտական աշխատունակությունը կորցրած անձի մահվան պատճառը՝ ըստ մահվան վկայականի, այն դեպքերում, երբ օրենքով նախատեսված են արտոնություններ մահացածի ընտանիքի անդամների համար։

Եթե հաստատվել է հաշմանդամություն, ապա որոշման մեջ ձևավորվում են նաև առաջարկություններ, որոնք կազմում են '''անհատական վերականգնման ծրագրի (ԱՎԾ)''' բժշկական մասը։

Այդ առաջարկություններում արտացոլվում են անձի կարիքները՝ օժանդակ միջոցների, բժշկական սարքերի և այլ ոլորտներում ծառայությունների ստացման վերաբերյալ։

'''Այլ ոլորտներում ծառայությունների կարիքի սահմանման վերաբերյալ առաջարկությունները ներառում են՝'''

# Առողջապահության ոլորտում     վերականգնման անհրաժեշտություն     (եթե այդ     կարիքը հայտնաբերվել     է քննության     ընթացքում, հիվանդի     համար ձևավորվում     է էլեկտրոնային     ուղեգիր), ինչպես     նաև օժանդակ     և վերականգնողական     միջոցներով, բժշկական     սարքերով և     սանատոր-առողջարանային     բուժմամբ ապահովման     անհրաժեշտություն։
# Աշխատանքի վայրի     հնարավոր հարմարեցման,     մասնագիտական և     աշխատանքային վերականգնման     կարիքների, ինչպես     նաև մասնագիտական     գործունեության սահմանափակումների որոշում, որոնք     կարող են     ազդել առողջության     վրա․ առաջարկվում է     դիմել զբաղվածության     կենտրոն կամ     առցանց հարթակ՝     անվճար մասնագիտական     կողմնորոշման, վերապատրաստման     և այլ     ծառայությունների համար։
# Հոգեբանական-մանկավարժական     վերականգնման անհրաժեշտության     սահմանում և     առաջարկ՝ դիմել     համապարփակ հոգեբանական-մանկավարժական գնահատման     նպատակով ներառական-ռեսուրսային կենտրոն։
# Սոցիալական և     կենցաղային վերականգնման     անհրաժեշտության սահմանում     և առաջարկ՝     դիմել իրավասու     մարմիններ՝ հաշմանդամության     պետական նպաստ     կամ կենսաթոշակ     նշանակելու, ինչպես     նաև սոցիալական     ծառայությունների գնահատման     գործընթաց սկսելու     համար։

Եթե գործի քննությունը կատարվում է աչքով կամ դաշտային ձևաչափով, ապա ընդունված որոշման և առաջարկությունների տպագիր տարբերակը, որոնք կազմում են անհատական վերականգնման ծրագրի մի մասը (եթե հաստատվել է հաշմանդամություն), տրվում են անձին՝ ստորագրելու համար։

'''ԿԱՐԵՎՈՐ Է․'''

Հաշմանդամության սահմանման ամսաթիվ համարվում է այն օրը, երբ ուղեգիրը հասել է փորձագիտական թիմին (ադմինիստրատորի նշումով, որ գործը պատրաստ է հերթագրության)։

Եթե հաշմանդամություն ունեցող անձը '''չէ ներկայացել կրկնակի զննության հարգելի պատճառներով''', կամ եթե կրկին ճանաչվել է հաշմանդամություն ունեցող անձ, ապա հաշմանդամության հիման վրա կենսաթոշակի վճարումը վերականգնվում է՝ սկսած այն օրվանից, երբ այն դադարեցվել էր, մինչև կրկնակի զննության օրը, բայց ոչ ավելի քան երեք տարվա ընթացքում՝ եթե փորձագիտական թիմը ճանաչի նրան այդ ամբողջ ժամանակահատվածում հաշմանդամություն ունեցող անձ։

Եթե կրկնակի զննության ժամանակ անձը տեղափոխվել է այլ հաշմանդամության խումբ (ավելի բարձր կամ ցածր), ապա կենսաթոշակը նշված ժամանակահատվածի համար վճարվում է ըստ նախորդ խմբի։

==== <u>12-րդ քայլ. Փորձագիտական թիմի որոշման ուղարկումը</u> ====
'''Գնահատման ավարտից հետո փորձագիտական թիմի որոշման քաղվածքը ուղարկվում է՝'''

• այն անձի էլեկտրոնային փոստին, որը անցել է գնահատում,

• եթե էլեկտրոնային փոստ չկա՝ '''նվիրական նամակով (5 օրվա ընթացքում)'''՝ նշված կամ գրանցված բնակության (կամ գտնվելու) հասցեին,

• '''էլեկտրոնային համակարգում'''՝ այն բժշկին, որը ձևավորել էր ուղեգիրը գնահատման համար (անհատի դիմումի դեպքում բժիշկը կարող է այն տպել և տրամադրել թղթային ձևով)։

==== <u>13-րդ քայլ. Տվյալների փոխանակում</u> ====
Որոշման վերաբերյալ տեղեկատվությունը փոխանցվում է '''Էլեկտրոնային համակարգի միջոցով'''՝

դեպի '''Ուկրաինայի Սոցիալական քաղաքականության նախարարություն''', այնուհետև օգտագործվելու նպատակով՝

հաշմանդամության թոշակի կամ սոցիալական վճարների նշանակման, վերականգնողական օժանդակ միջոցներով կամ սոցիալական ծառայություններով ապահովման գործընթացում։

Բացի այդ, հաշմանդամություն կամ աշխատունակության կորստի աստիճան սահմանելու դեպքում փորձագիտական թիմը տեղեկացնում է '''զորակոչի և սոցիալական աջակցության տարածքային կենտրոնին'''՝

զորակոչիկների և զինապարտ անձանց վերաբերյալ։

==== <u>14-րդ քայլ. Հետագա գործողություններ փորձագիտական թիմի որոշումը ստանալուց հետո</u> ====
Փորձագիտական թիմի որոշման քաղվածքը ստանալուց հետո '''իրավունքների իրագործման գործընթացը սկսվում է անձի կողմից ինքնուրույն դիմումով'''՝ ըստ իր կարիքների համապատասխան հաստատություններին, մասնավորապես՝

• '''Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական աջակցության տարածքային հիմնադրամ''' – վերականգնողական օժանդակ միջոցներ (ՎՕՄ) ստանալու համար։

• '''Զորակոչի և սոցիալական աջակցության տարածքային կենտրոն (ԶԿ և ՍԱԿ)''' – զորակոչից կամ մոբիլիզացիայից հետաձգում ձևակերպելու համար (անհրաժեշտության դեպքում)։

• '''Ուկրաինայի կենսաթոշակային հիմնադրամ (ԿՀ)''' – կենսաթոշակի վճարումների նշանակման կամ շարունակման համար։

• '''Բնակչության սոցիալական պաշտպանության վարչություն (ԲՍՊՎ)''' – մանկուց հաշմանդամություն ունեցող անձանց պետական նպաստի կամ հաշմանդամության հետ կապված սոցիալական վճարների և արտոնությունների նշանակման կամ երկարաձգման համար։

Այս դիմումները անհրաժեշտ են '''օրենսդրությամբ նախատեսված իրավունքների իրագործման և անձի համալիր աջակցության ապահովման համար'''։

==== <u>15-րդ քայլ. Փորձագիտական թիմի որոշման բողոքարկում. Արդարադատությունից դուրս և դատական կարգ</u> ====
'''Արդարադատությունից դուրս կարգ'''

Եթե անձը համաձայն չէ փորձագիտական թիմի որոշման հետ, նա ունի այն բողոքարկելու իրավունք՝

'''Դիմելով Անձանց ֆունկցիոնալ վիճակի գնահատման կենտրոն (ԱՖՎԳԿ)''' – դրա համար անհրաժեշտ է բողոքը ներկայացնել թղթային ձևով՝ ուղարկելով Կենտրոնի հասցեին։

Բողոքը պետք է ներկայացվի '''40 օրացուցային օրվա ընթացքում'''՝ սկսած այն օրվանից, երբ փորձագիտական թիմի որոշման քաղվածքը, որը բողոքարկվում է, ուղարկվել է բողոքարկողին (կամ նրա լիազորված ներկայացուցչին)։

Բողոքների քննությունը կիրականացնեն '''Կենտրոնի փորձագիտական թիմերը''', որոնց կազմում կլինեն պետական բուժհաստատություններից ընտրված բժիշկներ ամբողջ երկրից։

Եթե բողոքի ներկայացման ժամկետը բաց է թողնվել հարգելի պատճառներով (գործուղում, ժամանակավոր անաշխատունակություն, զինվորական ծառայություն), ապա հնարավոր է ներկայացնել '''դիմում՝ ժամկետի վերականգնման համար''' Կենտրոն։

Դիմումին պետք է կցել փաստաթղթերի պատճեններ, որոնք ապացուցում են հարգելի պատճառները։

Դիմումը կարող է ներկայացվել '''էլեկտրոնային կամ թղթային ձևով'''։

Կենտրոնը նման դիմումները քննում է '''հինգ աշխատանքային օրվա ընթացքում''' և իր որոշման մասին տեղեկացնում է փոստով կամ էլեկտրոնային համակարգով։

Եթե ժամկետը վերականգնվել է, ապա բողոքը պետք է ներկայացվի '''տասը աշխատանքային օրվա ընթացքում'''՝ Կենտրոնի համապատասխան ծանուցումը ստանալուց հետո։

Բողոքների քննությունը կարող է իրականացվել '''աչքով, հեռավար կամ հեռաբժշկության միջոցով'''։

ԱՖՎԳԿ-ի փորձագիտական թիմը վերլուծում է փաստաթղթերը, լսում է բողոքարկողի կամ նրա լիազորված ներկայացուցչի բացատրությունները և անհրաժեշտության դեպքում իրականացնում է կրկնակի գնահատում։

Կրկնակի գնահատումը կատարվում է բողոքարկողի բժշկական զննության արդյունքների հիման վրա, որը անցկացվում է այն բուժհաստատությունում, ուր նրան ուղղորդում է Կենտրոնը։

Եթե բողոքարկողը հրաժարվում է բժշկական զննությունից կամ չի ներկայանում դրա անցկացմանը (բացառությամբ գործուղման, ժամանակավոր անաշխատունակության կամ մոբիլիզացիայի դեպքերի), ապա '''Կենտրոնի փորձագիտական թիմը ընդունում է որոշում՝ չեղարկելու բողոքարկվող որոշումը։'''

'''Գնահատման կենտրոնի որոշումը'''

Բողոքի քննության արդյունքների հիման վրա Գնահատման կենտրոնը կարող է ընդունել հետևյալ որոշումները․

• հաստատել բողոքարկվող որոշումը,

• չեղարկել բողոքարկվող որոշումը,

• ձևավորել նոր որոշում (այդ դեպքում Կենտրոնի փորձագիտական թիմը պարտավոր է ինքնուրույն ընդունել նոր որոշում՝ բողոքարկողի գնահատման արդյունքների հիման վրա)։

Բողոքի քննության վերջնական որոշումը ստորագրվում է փորձագիտական թիմի բոլոր անդամների կողմից։

Փորձագիտական թիմերի կողմից ընդունված որոշումների բողոքարկման ընթացակարգը մանրամասն նկարագրված է '''«Գնահատման արդյունքների բողոքարկում»''' բաժնում՝ «Անձի առօրյա գործունեության գնահատման կարգում»։

Այս ընթացակարգը ապահովում է անձի իրավունքը՝ որոշման վերանայման վրա և երաշխավորում է գործընթացի '''օբյեկտիվությունն ու արդարությունը'''։

Բողոքարկողը կարող է հրաժարվել իր բողոքից՝ այն ներկայացնելուց հետո ցանկացած փուլում։

Այդ դեպքում Անձանց ֆունկցիոնալ վիճակի գնահատման կենտրոնը ընդունում է բողոքարկողի հրաժարումը և թողնում բողոքը առանց քննության։

Բողոքարկողի հրաժարումը ընդունելուց հետո '''նույն որոշման վերաբերյալ կրկնակի բողոք ներկայացնելը Կենտրոնին այլևս թույլատրելի չէ։'''

'''Դատական կարգ'''

Հանձնաժողովի որոշումը կարող է բողոքարկվել դատարանում՝

'''վեցամսյա ժամկետում'''՝ սկսած ԵԿՕՓՖՕ (Էկսպերտային Կոմիտեի Օրինակային Փորձագիտական Ֆունկցիոնալ Օգնության) որոշման ընդունման օրվանից՝

ներկայացնելով '''վարչական հայցադիմում'''։

Այս գործով պատասխանող կողմն է՝ '''Անձանց ֆունկցիոնալ վիճակի գնահատման կենտրոնը'''։

Վարչական գործերը, որոնք վերաբերում են ԵԿՕՓՖՕ որոշման բողոքարկմանը, քննվում են՝ '''բողոքարկողի ընտրությամբ''',

• վարչական դատարանի կողմից՝ ըստ նրա գրանցված բնակության (կամ գտնվելու) հասցեի՝ օրենքով սահմանված կարգով, կամ

• վարչական դատարանի կողմից՝ ըստ պատասխանողի գտնվելու վայրի։

'''ԿԱՐԵՎՈՐ Է.''' Այս գործերի կատեգորիայի համար '''դատական կարգից առաջ պարտադիր է նախադատական կարգով վեճի կարգավորումը''',

քանի որ ԵԿՕՓՖՕ որոշումների բողոքարկման դատական պրակտիկա դեռևս գոյություն չունի։

'''Դատարանի տուրք''' (պետտուրք) վճարվում է՝ համաձայն Ուկրաինայի «Դատարանի տուրքի մասին» օրենքի 4-րդ հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի։

Տուրքի ավտոմատ հաշվարկը հասանելի է '''«Ուկրաինայի Դատական իշխանություն»''' կայքում։

'''Նաև կարող եք ծանոթանալ դատարանի դրական որոշումներին՝ ՄՍԵԿ-ի որոշումների վերանայման վերաբերյալ․'''

* '''Խմելնիցկի շրջանի վարչական դատարանի որոշում''', գործ     № 560/6096/22
* '''Միկոլաևի շրջանի վարչական դատարանի որոշում''', գործ     № 400/3178/24